Stopića pećina

Stopića pećina nalazi se na severoistočnoj strani planine Zlatibor, između sela Rožanstvo i Trnava, na par stotina metara udaljenosti od puta Zlatibor-Sirogojno, što je čini jednom od najpristupačnijih speleoloških objekata Srbije. Udaljena je od turističkog centra Zlatibora 19 km. Za zlatiborsku pećinu impozantnih dimenzija stručna javnost zainteresovala se još početkom dvadesetog veka, a prve pisane podatke o njoj nalazimo u Zapisniku Srpskog geološkog društva iz 1901. godine, dok je prva speleološka istraživanja obavio naš veliki istraživač i tvorac naučne speleologije, čuveni Jovan Cvijić od 1909. do 1913. godine.
Zbog svojih prirodnih karakteristika, očuvanja morfoloških i hidroloških obeležja, prvenstveno bigrenih kada, kao jedinstvenih po veličini i načinu nastanka, očuvanja endemičnih vrsta pećinske flore, životne sredine i lepote predela, Stopića pećina je Uredbom Vlade Republike Srbije 2005. godine stavljena pod zaštitu države kao spomenik prirode, zaštićeno prirodno dobro od izuzetnog značaja. Spomenikom prirode „Stopića pećina“ upravlja Turistička organizacija Zlatibor. Pećina je uređena za turitičke obilaske i otvorena za posetioce 2009. godine, kada je urađena i prilazna pešačka staza kojom se od parkinga dolazi do ulaza u pećinu.

Stopića pećina dobila je naziv po zaseoku Stopići. Postojeća pešačka staza se spaja sa starom prilaznom stazom, kojom se nekada dolazilo do pećine. Najinteresantniji potez na staroj stazi je prolazak između vigledi. Vigledi su otvori u pećinskoj tavanici, a u narodu su poznati pod nazivom dugure. Ima ih ukupno šest i svaki otvor povezan je sa pećinom sistemom bočnih kanala. Vigledi su različite veličine, a najveći je dugačak 22,5 metara i širok 16 metara. Da su vigledi povezani sa pećinom dokazano je još u ranim fazama istraživanja pećine, a meštani okolnih sela su na veoma zanimljiv način došli do tog zaključka, čak i pre prvih speleologa. U svaku od šest provalija u zemlji bacali su obojeno kamenje. Svaki obojeni kamen koji su bacili kroz vigled pronašli su u pećini, što je bio jasan dokaz da su otvori u zemlji deo pećinskog sistema.
Prolazak trasom pored ovih otvora trenutno je zabranjen, jer staza još uvek nije u potpunosti uređena.
Ulaz u Stopića pećinu je jedan od najvećih pećinskih otvora u Srbiji, impozantnih dimenzija. Visok je 18, a širok između 30 i 40 metara. Nalazi se na 711 metara nadmorske visine, na desnoj obali reke Prištevice, čiji huk se čuje sve vreme dok se prilazi stazom do pećine. Reka Prištavica je brza planinska reka, pa je u prošlosti na potezu od ulaza u Stopića pećinu nizvodno na reci bilo izgrađeno nekoliko vodenica, gde su meštani okolnih sela, koristeći snagu divlje reke, mleli žito.

Prilaz pećini i plato ispred ulaza uređeni su 2009. godine, iste godine kada je pećina otvorena za posetioce. Tada je izgrađena biletarnica i uređen mobilijar, postavljeni stolovi i klupice za odmor posetilaca, a ceo prilazni kompleks rekonstruisan je 2018. godine.
Stopića pećina je rečna pećina i kroz nju protiče Trnavski potok. Ceo pećinski sistem dug je 1.691 metar. Pećina je razgranatog tipa i sastoji se od pet speleomorfoloških celina: Svetla dvorana, Tamna dvorana, Sala sa kadama, Kanal sa kadama, koji su uređeni za turističke obilaske i Rečni kanal, koji još uvek nije otvoren za javnost. Svetla i Tamna dvorana i Sala sa kadama deo su Glavnog kanala, a dalje se pećina račva u dva dela. Rečni kanal vodi do ponora Trnavskog potoka na jednu stranu, dok Kanal sa kadama vodi do Pećinice, na drugu stranu. Stopića pećina, ponor Trnavskog potoka i Pećinica su delovi istog speleološkog sistema i međusobno su povezani. Iako su pećinu ispitivale brojne ekspedicije, ceo pećinski sistem uspeli su da prođu jedino češki speleolozi koji su ovde boravili u dva navrata, 1983. i 1984. godine.

Svetla dvorana zahvata deo od ulaza do granice dokle dopire dnevno svetlo. Dugačka je 76 metara i zahvata površinu od 2.800 metara kvadratnih.
Na rastojanju 30 metara od ulaza, takođe sa leve strane, nalazi se siparska kupa prečnika 15 – 20 metara i visine 8 metara. Iznad siparske kupe je vigled – otvor na tavanici, kroz koji je dospeo siparski materijal i formirao kupu. Visina tavanice iznad vrha siparske kupe iznosi 16 metara, dok je visina vertikalnog kanala do površine zemlje 44 metra. Prilikom istraživanja 1984. godine na siparskoj kupi pronađeno je šest mumificiranih životinjskih ostataka pasa, pa od tuda i naziv „Pseće groblje“.

Tamna dvorana zahvata deo pećine od linije gde prestaje dnevno svetlo i počinje senka, tj mrak. Dugačka je 98,5 metara i zahvata površinu od 1.200 metara kvadratnih. U ovoj dvorani nalazi se najveća visina Stopića pećine koja iznosi 25,5 metara.Tokom 2015. godine uređene su nove pešačke staze na metalnoj konstrukciji, a u 2017. godini regulisan je tok Trnavskog potoka. Pre izgradnje brane i uređenja rečnog korita dno Tamne dvorane pri većim vodama bilo je u potpunosti plavljeno.

Svetla i tamna dvorana siromašne su pećinskim nakitom, zidovi su goli i stenoviti, a takođe i znatan deo tavanice. To je posledica velikog pećinskog otvora, zbog čega su ulazni delovi pećine pod jakim uticajem spoljašnje klime. Zbog velikog ulaza u prve dve dvorane pećine izraženo je jače strujanje vazduha što smanjuje vlažnost i sprečava stvaranje bogatog pećinskog nakita. Za razliku od Svetle i Tamne dvorane, ostali delovi pećine su veoma bogati različitim ukrasima.
Od živog sveta u pećini su nastanjeni slepi miševi, paukovi i rečni rakovi koji su zbog nedostatka prirodnog svetla vremenom izgubili pigment pa su specifični po svojoj beloj boji.
Sala sa kadama dugačka je 30 metara i zahvata površinu od 450 metara kvadratnih. Pored toga što je bogata pećinskim nakitom, priroda je bila posebno daržljiva prema ovoj speleološkoj lepotici darujući joj posebnu vrednost, bigrene kade. One su amblem pećine bez premca u celoj Evropi, zbog čega predstavljaju osnovni motiv uređenja pećine za turističke obilaske. Počev od korita Trnavskog potoka, ređaju se, poprečno, na nagib sale, vijugavi, rumenkasti bigreni nabori, koji zagrađuju udubljenja tj. kade, različite širine, dužine i dubine. Od vrha na dole, prema rečnom koritu bigrena masa završava se odsekom visine od jednog metra. Iznad ovog praga, u produžetku, ređaju se plitki i uski nabori, a zatim prelaze u sve veće i dublje.
Bigrene kade su akumulativni oblici hemijske erozije u krečnjačkim stenama. Od vrha Sale sa kadama nastavlja se Kanal sa kadama kroz koji vode od kiše, topljenja snega i drugih atmosferskih padavina dospevaju u pećinu. Atmosferske vode upijaju se i poniru kroz pukotine u zemlji i uz pomoć ugljendioksida otapaju karbonatne stene pri čemu nastaje kiseli kalcijum bikarbonat. Iz ovog nepostojanog jedinjenja, na preprekama i brzacima, oslobađa se ugljen-dioksid i tada dolazi do taloženja kalcijum karbonata na podlogu. Stalnim obnavljanjem tog procesa, postepeno se stvaraju tj. rastu bigrene prečage, odnosno bigrene kade. Voda koja kroz Kanal sa kadama dospeva u pećinu puni kade vodom, a u periodu povećane količine padavina voda se preliva preko kada i stvara poseban i autentičan doživljaj.
U ovoj Sali najveća kada je ona koja se nalazi pored severnog zida. Dugačka je 12, 5 metara, a široka 3 metra. Sa donje strane ograničena je bigrenim bedemom visine 2,1 metar, a sa gornje strane, pored zida ukrašenog salivima i stalaktitima, grebenom visokim 1,5 metara. U ovoj Sali nalaze se kade dubine do 2 metra dok su nešto dublje smeštene u kanalu sa kadama koji se obilazi u nastavku.
U 2015. godini završena je izgradnja staze i platforme iznad bigrenih kada, a 2016. godine ugrađena je led rasveta u različitim bojama koja naglašava nesvakidašnju lepotu podzemnog pejzaža.
Trnavski potok pri većim vodama formira jedinstven podzemni vodopad visine 9,44 metra. Naziv vodopadu dali su speleolozi koji su 80tih godina istraživali pećinu. U monografiji o Stopića pećini o vodopadu napisali su: „Od zaglušujuće buke ne može se čuti sagovornik. Kao sa neba sručuje se zapenušana vodena masa, od koje treperi vazduh, čini se da drhte zidovi, bije studen, širi se strah u mrklom mraku. To su orgije prirode, trenutak stvaranja Zemlje i Sveta. Iz tog razloga vodopad je simbolično dobio naziv „Izvor života.“
Platforma ispred vodopada napravljena je 2012. godine u okviru uređenja celog pećinskog kompleksa. Iza vodopada „Izvor života“ nalazi se Rečni kanal koji se prostire do drugog kraja pećine, sve do ponora Trnavskog potoka. Ukupna dužina Rečnog kanala je 795 metara, a visinska razlika između mesta gde ponire Trnavski potok i vodopada je 64 metra. Rečni kanal bogat je pećinskim nakitom, a posebno su zanimljivi česti vodeni virovi u takozvanim „džinovskim loncima“. Od atraktivnih elemenata u Rečnom kanalu izdvaja se grupa koralnih stalaktitia i stalagmita nazvan Koralni dimnjak, zatim veliki saliv crvene boje nazvan Crveni kamin. Lepotom se posebno izdvaja Sala sa baldahinama, proširenje gde se ističu beli i rumeni salivi i mnoštvo pećinskog nakita. U jednom delu Rečnog kanala prolaz se toliko sužava da je nemoguće proći ga bez specijalne opreme. Osim što se sužava kanal je ispunjen vodom, pa je za prolaz dalje potrebno zaroniti kroz takozvani sifon. Taj podvig pošao je za rukom jedino češkim speleolozima 1983. godine.

Zbog bogatstva pećinskog nakita i lepote podzemnih pejzaža planirano je da se u budućem periodu za turističke obilaske uredi i Rečni kanal. Buduća pešačka staza vodiće na vrh vodopada i dalje kroz najatraktivnije delove Rečnog kanala.
Kanal sa kadama je drugi krak Stopića pećine i vodi do starog ponora Trnavskog potoka, koji je izgubivši hidrološku funkciju dobio naziv Pećinica. Dugačak je 587 metara, a jedan deo ovog kanala otvoren je za posetioce u februaru 2019. godine, kada su kroz kanal izgrađene pešačke staze, postavljeno led osvetljenje i podvodna rasveta. Kanal sa kadama veoma je bogat pećinskim nakitom. Stalaktiti su pećinski ukrasi koji vise sa plafona ili zida pećine i nastaju taloženjem kalcijum karbonata iz kapljica vode koje se slivaju sa tavanice. Stalagmiti su pećinski ukrasi koji rastu u suprotnom smeru od stalaktita, od poda prema plafonu. Nastaju tako što kapljice sa plafona padaju na tlo i oslobađaju kalcijum karbonat koji taloženjem formira stalagmit. Pored ove dve forme, pećinski ukrasi su i pećinski stubovi, draperije i salivi kojima su bogati pojedini delovi ove pećine.
Pešacka staza prolazi pored sedam velikih bigrenih kada koje u određenom periodu godine mogu biti ispunjene vodom. Tokom kišnih perioda i pri otapanju snega voda iz atmosferskih padavina upija se i ponire kroz pukotine u zemlji i na taj način dospeva u ovaj kanal i vodom puni kade. Voda se preliva iz jedne kade u drugu. Iz vode se oslobađa kalcijum karbonat čije naslage formiraju bigrene pregrade. To znači da je stvaranje bigrenih kada aktivan proces svaki put kada su kade ispunjene vodom.

Pored fascinantnih bigrenih kada uočljiv je masivni stalaktit koji se nalazi sa desne strane. Taj lokalilet nazvan je Kapija. Posebnu pažnju u ovom delu pećinskog kanala privlače natpisi koji se mogu uočiti na zidovima pećine. Natpisi svedoče da su tokom dugog niza godina pećinu istraživali brojni speleolozi. Oni su na zidove uklesali datume svojih ekspedicija, a crni obrisi na tavanici ukazuju na to da su pećinu pohodili i radoznali posetioci koji su put osvetljavali uz pomoć drvenih baklji.
Na kraju pešačke staze kroz Kanal sa kadama nalazi se najdublja bigrena kada Stopića pećine, dubine 7,2 metra. Posebnu atrakciju predstavlja masivni stalaktiti koji visi nad kadom. Dugačak je 6 metara, ima prečnik od 60 cm, a vrh stalaktita uronjen je u kadu.
Na platformi kod stalaktita uronjenog u vodu završava se staza kroz Kanal sa kadama. Obzirom da se u nastavku kanala nalazi još atraktivnih elemenata i delova bogatih pećinskim nakitom, u planu je da se ostatak Kanala opremi za turističke obilaske. Aktivnosti na uređenju podrazumevaju osvetljenje i postavljanje novih platformi za posetioce na atraktivnim delovima.

O bezbednosti posetilaca, turističkim obilascima, čistoći i očuvanju zaštićenog prirodnog dobra brinu se čuvari i vodiči Stopića pećine. Trenutno su na poslovima čuvara i vodiča zaposlena četiri lica i svakog dana tokom cele godine na raspolaganju su posetiocima koji žele da obiđu i detaljnije upoznaju ovaj speleološki biser.
Pored očuvanja zaštićenog prirodnog dobra, u okviru upravljanja Stopića pećinom najveća pažnja posvećena je bezbednosti posetilaca, pa su obijanje pokretnog kamenja sa litica pećine, održavanje bezbednosnih ograda i pešačkih staza aktivnosti koje se sprovode svake godine.
Stopića pećina je najposećeniji speleološki objekat u Srbiji, koji iz godine u godinu obara rekorde u broju posetilaca. Uređene pećine se vrši selektivno, gotovo svake godine se uradi nešto novo, pa gosti koji su već posetili pećinu rado joj se vraćaju ponovo. Tokom 2020. godine ostvaren je broj od 100.000 posetilaca, što je apsolutni rekord od otvaranja pećine za javnost. Pored brojnih gostiju iz Srbije i zemalja regiona, lepotom Stopića pećine oduševljeni su i turisti širom sveta, iz evropskih zemalja, Rusije, Kine, SAD-a. O Stopića pećini rađene su brojne reportaže, snimane putopisne emisije, a nekoliko puta je bila je odabrana kao lokalitet za snimanje muzičkih spotova.

Ovu zlatiborsku atrakciju možete posetiti tokom cele godine, svakog dana, u okviru radnog vremena pećine.

Radno vreme Stopića pećine:
24.oktobar – 05.april – od 09.30 do 16.30
06.april – 15.jul – od 09.30 do 18.00
16.jul – 10. septembar – od 09.30 do 19.00
11.septembar – 23. oktobar – 09.30 do 18.00
Cena ulaznice je 250 dinara – odrasli
150 dinara – deca od 7 do 15 godina

Više informacija ovom lokalitetu možete dobiti putem telefona +381 31 583 377, +381 31 845 103.